Stanowisko w sprawie wprowadzenia zmian w ustawie o systemie oświaty oraz w karcie nauczyciela

Wójtowie i burmistrzowie obecni na XX Forum Związku Gmin Wiejskich Województwa Podlaskiego poruszali wiele problemów z dziedziny oświaty, z jakimi borykają się w codziennej pracy. Nowe przepisy wzbudziły w gminach wiele wątpliwości. Zmiana ustawy Karta Nauczyciela dokonana ustawą z dnia 21 listopada 2008 r., która weszła w życie z dniem 21 stycznia 2009 r. wprowadziła wypłaty jednorazowych dodatków uzupełniających dla nauczycieli w przypadku nieosiągnięcia wysokości średnich wynagrodzeń dla poszczególnych stopni awansu zawodowego w danym roku kalendarzowym.
 Zmiany przepisów płacowych przewidziane nowelizacją Karty Nauczyciela powodują wprowadzenie nowych reguł, na podstawie których ustala się wynagrodzenie nauczycieli w zależności od posiadanego stopnia awansu zawodowego. Do końca 2008 r. obowiązywał system, w którym ustalenie wynagrodzenia nauczyciela na kolejnych stopniach awansu zawodowego następowało poprzez odniesienie do średniego wynagrodzenia nauczyciela stażysty. Średnie wynagrodzenie nauczycieli składa się z wynagrodzenia zasadniczego, dodatków oraz innych składników, które nie są jednakowe dla wszystkich nauczycieli (art. 30 ust. 1 Karty Nauczyciela). Prawo do nich i ich wysokość są uzależnione od spełnienia określonych przesłanek, np. dodatek za wysługę lat – od stażu pracy, dodatek funkcyjny – od pełnienia funkcji, a wynagrodzenie za pracę w godzinach ponadwymiarowych – od pracy w takim wymiarze. Średnim wynagrodzeniom nauczycieli ustalonym w tej ustawie powinny odpowiadać średnie wynagrodzenia nauczycieli (składające się z wynagrodzenia zasadniczego i innych ustawowo określonych składników) określone przez jednostkę samorządu terytorialnego na obszarze jej działania, a nie indywidualne wynagrodzenie konkretnego nauczyciela (art. 30 ust. 6 Karty Nauczyciela). Przepisy Karty Nauczyciela nakładają na samorząd terytorialny obowiązek ustalenia płac nauczycieli w określony sposób, tj. w taki, aby za pośrednictwem wynagrodzenia zasadniczego oraz dodatków osiągnąć średnie wynagrodzenie.

Przepis art. 30 a ustawy z z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006r. Nr 97, poz. 674 z późn. zm.) stanowi co następuje:
„ 1. W każdym roku kalendarzowym, w terminie do dnia 31 grudnia, organ prowadzący szkołę będący jednostką samorządu terytorialnego przeprowadza analizę poniesionych w danym roku wydatków na wynagrodzenia nauczycieli, w odniesieniu do wysokości średnich wynagrodzeń, o których mowa w art. 30 ust. 3, oraz średniorocznej struktury zatrudnienia nauczycieli na poszczególnych stopniach awansu zawodowego.
2. W przypadku nieosiągnięcia w danym roku wysokości średnich wynagrodzeń, o których mowa w art. 30 ust. 3, w składnikach wskazanych w art. 30 ust. 1, organ prowadzący szkołę będący jednostką samorządu terytorialnego ustala kwotę różnicy między wydatkami faktycznie poniesionymi na wynagrodzenia nauczycieli w tym roku a iloczynem średniorocznej liczby nauczycieli na poszczególnych stopniach awansu zawodowego oraz średnich wynagrodzeń nauczycieli, o których mowa w art. 30 ust. 3, ustalonych dla danego roku.
3. Kwota różnicy, o której mowa w ust. 2, jest dzielona między nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez jednostkę samorządu terytorialnego i wypłacana w terminie do końca danego roku w formie jednorazowego dodatku uzupełniającego ustalanego proporcjonalnie do osobistej stawki wynagrodzenia zasadniczego nauczyciela, zapewniając osiągnięcie średnich wynagrodzeń na poszczególnych stopniach awansu zawodowego, o których mowa w art. 30 ust. 3, w danej jednostce samorządu terytorialnego.
4. W terminie do dnia 10 stycznia roku kalendarzowego następującego po roku, dla którego wyliczono kwotę różnicy, o której mowa w ust. 2, organ prowadzący szkołę będący jednostką samorządu terytorialnego sporządza sprawozdanie z wysokości średnich wynagrodzeń nauczycieli na poszczególnych stopniach awansu zawodowego w szkołach i placówkach prowadzonych przez tę jednostkę samorządu terytorialnego, z uwzględnieniem wysokości kwoty różnicy, o której mowa w ust. 2.
5. Organ prowadzący szkołę będący jednostką samorządu terytorialnego przedkłada sprawozdanie, o którym mowa w ust. 4, w terminie 7 dni od jego sporządzenia, regionalnej izbie obrachunkowej, a także organowi stanowiącemu tej jednostki samorządu terytorialnego, dyrektorom szkół prowadzonych przez tę jednostkę oraz związkom zawodowym zrzeszającym nauczycieli.”

Skoro Karta Nauczyciela nie narzuca formuły obliczania średniego wynagrodzenia oznacza to, że organ prowadzący szkołę powinien ustalić średnią ze wszystkich składników płacy na poszczególnych stopniach awansu zawodowego. Składniki tej płacy są określone przepisami Karty Nauczyciela bądź rozporządzenia właściwego ministra (wynagrodzenie zasadnicze, dodatek za wysługę lat, nagroda jubileuszowa). Ustalając średnią organ prowadzący szkołę powinien uwzględnić również ustalone przez daną jednostkę samorządu terytorialnego wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw czy nagród organu prowadzącego (dyrektora szkoły) oraz wysokości dodatków (motywacyjnego, funkcyjnego, za warunki pracy). Przypomnijmy, że w tym roku po raz pierwszy samorządy mają obowiązek udokumentowania, że osiągają średnie wynagrodzenia nauczycieli na poszczególnych stopniach awansu zawodowego. Jeśli nie – powinny wypłacić nauczycielom jednorazowy dodatek. Podstawą wypłaty dodatków uzupełniających mają być faktycznie poniesione w danym roku wydatki na wynagrodzenia dla nauczycieli, a nie wydatki planowane w budżetach. Natomiast przyczyny nieosiągania średnich wynagrodzeń nauczycieli pomimo zaplanowania stosownych środków w budżetach wielokroć są niezależne od organów prowadzących. Ponadto dodatki te będą, zgodnie z nowym uregulowaniem ustawy, wypłacane nauczycielom zatrudnionym w jednostkach prowadzonych przez jednostkę samorządu terytorialnego na poszczególnych stopniach awansu zawodowego w wysokości równej. Oznacza to, że nauczyciele, którzy czynnie przepracowali cały rok szkolny, otrzymają dodatek w tej samej wysokości co nauczyciele pozostający w stosunku zatrudnienia, ale nieświadczący pracy. Należy zwrócić uwagę, iż zgodnie z uregulowaniem art. 30 ust. 2 ustawy Karta Nauczyciela wysokość wynagrodzenia nauczyciela ma zależeć m.in. od jakości świadczonej pracy i wykonywania dodatkowych zadań. W praktyce często może się okazać, że nauczyciele z jednakowym stopniem awansu otrzymają jednakowe wynagrodzenie mimo pracy w różnym wymiarze godzin. Wątpliwości budzi też wysokość średnich wynagrodzeń ustalonych dla nauczycieli stażystów przy minimalnej stawce wyznaczonej na poziomie niewiele niższym od stawki nauczyciela kontraktowego (o 56 zł). Przy ustalonej minimalnej stawce wynagrodzenia zasadniczego na kwotę 1808 zł nie jest możliwe osiągnięcie, w grupie nauczycieli stażystów, średniego wynagrodzenia na poziomie 2180 zł. Ta grupa nauczycieli otrzymuje w zasadzie tylko wynagrodzenie zasadnicze i ewentualnie wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe. Podwyższenie natomiast minimalnego wynagrodzenia do wysokości średniego wynagrodzenia byłoby demoralizujące i krzywdzące w stosunku do innych grup awansu zawodowego. W związku z powyższym średnie wynagrodzenie nauczyciela stażysty mogłoby być równe minimalnej stawce wynagrodzenia zasadniczego ustalanej dla magistra z przygotowaniem pedagogicznym. Nowe przepisy wzbudziły w gminach wiele wątpliwości. Resort edukacji po apelach gmin p
rzygotował w czerwcu br. opis sposobu wykonania przepisów art. 30a i 30b Karty Nauczyciela. Nie może ujść uwadze, iż w przypadku odwołania się nauczycieli do sądu pracy dokonana przez Ministerstwo interpretacja przepisu art. 30a ust. 3, iż dodatki uzupełniające dzieli się wyłącznie pomiędzy nauczycieli zatrudnionych w grudniu może być skutecznie podważona a tym samym jednostki samorządu mogą zostać narażone na poniesienie dodatkowych kosztów sądowych. Za niezgodne z prawem należy bowiem uznać pozbawienie dodatków nauczycieli, których stosunek pracy ustał przed grudniem danego roku.
Przyjęte w art. 30a ustawy uregulowanie pozostaje w sprzeczności z art. 30 ust. 2 i powodować będzie poczucie niesprawiedliwości. Jest ono krzywdzące dla tej grupy nauczycieli, która swe obowiązki wykonuje rzetelnie i solidnie.
Ponadto samorządowcy apelują o zmianę terminów zapisanych w przepisie art. 30a artykule. Zgodnie z propozycjami, samorządy miałyby czas do 20 stycznia na analizę poniesionych w poprzednim roku kalendarzowym wydatków na wynagrodzenia nauczycieli. Jednorazowy dodatek dla nauczycieli, jeśli samorząd nie osiągnąłby średnich, byłby wypłacany do 31 stycznia a nie 31 grudnia, jak jest obecnie zapisane w ustawie Karta Nauczyciela. Sprawozdanie byłoby sporządzane do 10 lutego, a nie do 10 stycznia.
Z uwagi na podniesione powyżej okoliczności zapisy art. 30a powinny ulec zmianie.
Przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego bardzo krytycznie odnieśli się także do obniżenia wieku szkolnego i tym samym konieczności zwiększenia miejsc dla 5-latków w przedszkolach, którym przyznano prawo do rocznego przygotowania przedszkolnego. Spowodowało to brak miejsca w przedszkolach dla dzieci 3 i 4-letnich. Ponadto dużą trudność sprawia samorządom zapewnienie transportu i opieki dla tak małych dzieci, które dowożone są razem z uczniami gimnazjów. Gminy oczekują dodatkowych środków finansowych koniecznych na przystosowanie szkół podstawowych do obniżenia wieku szkolnego uczniów między innymi na wyposażenie, adaptację sal lekcyjnych w wielu przypadkach koniecznej przebudowy sal lekcyjnych.

Przewodniczący Zarządu Związku Gmin
Wiejskich Województwa Podlaskiego
Mirosław Lech 

Stanowisko otrzymali:
1. Katarzyna Hall – Minister Edukacji Narodowej
2. Andrzej Smirnow – Przewodniczący Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży Sejmu RP
3. Parlamentarzyści województwa podlaskiego

Odpowiedź z Ministerstwa Edukacji Narodowej z dnia 30.10.2009 r.   pokaż