Stanowisko w sprawie zapewnienia przez ośrodki pomocy społecznej całodobowych dyżurów pracowników socjalnych
21 lutego 2014 r. wypracowano stanowisko w sprawie zapewnienia przez ośrodki pomocy społecznej całodobowych dyżurów pracowników socjalnych. Poniżej jego treść.
Obecnie, w związku z wejściem w życie ustawy nowelizującej przepisy ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie niektórzy wojewodowie na prośbę policji wystąpili do samorządów o ich zaangażowanie w działania funkcjonariuszy policji. Udział ośrodków pomocy społecznej miałby polegać na zapewnieniu całodobowej gotowości przystąpienia przez dyżurnych pracowników socjalnych do czynności interwencyjnych na telefoniczne wezwanie policjanta (np. w sytuacji konieczności zapewnienia opieki małoletnim, specjalistycznego wsparcia, schronienia ofiarom przemocy). Z kolei Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie powinny udostępniać całodobowo informacje o potencjalnym miejscu umieszczenia dziecka odebranego z rodziny w czasie domowej interwencji.
Zgodnie z art. 12 a ust.1 ustawy z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 125, poz. 842) w razie bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą w rodzinie pracownik socjalny wykonujący obowiązki służbowe ma prawo odebrać dziecko z rodziny i umieścić je u innej niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej, w rozumieniu art. 115 § 11 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz.553, z późn. zm.) w rodzinie zastępczej lub całodobowej placówce opiekuńczo – wychowawczej. Na podstawie w/w przepisu pracownicy socjalni mają prawo odebrać dziecko z rodziny w czasie wykonywania swoich obowiązków służbowych, tj. w godzinach pracy oraz zgodnie z warunkami określonymi w umowie o pracę wynikającymi z Kodeksu pracy. Należy jednak pamiętać, iż bez względu na treść art. 12a ustawy, obowiązuje ustawa o Policji, zgodnie z którą do podstawowych zadań Policji należy ochrona życia i zdrowia ludzi przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra. Realizując to zadanie, Policja ma prawo zatrzymywania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz jednostek gospodarczych prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej, a także zwracania się w nagłych wypadkach do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy, w ramach obowiązujących przepisów prawa. Należy przy tym zaznaczyć, iż przepis art. 12a nie przenosi kompetencji policjanta na pracownika socjalnego i powinien mieć zastosowanie tylko w takich szczególnych sytuacjach, kiedy pracownik socjalny, wykonując czynności służbowe, np. przeprowadzając rodzinny wywiad środowiskowy, jest świadkiem sytuacji zagrażającej życiu lub zdrowiu dziecka, np. opiekunowie są niezdolni do opieki nad dzieckiem z uwagi na nietrzeźwość lub wykazują agresję w stosunku do dziecka albo też opiekunów dziecka po prostu w mieszkaniu nie ma. W takich sytuacjach istnieje obawa, że brak interwencji spowoduje nieodwracalne w konsekwencji skutki, które mogą doprowadzić do tragedii.
Z przepisów ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz ustawy o pomocy społecznej nie wynika, że pracownicy socjalni mają obowiązek pełnienia dyżurów w celu realizacji zadań dotyczących przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Pozostawanie w gotowości wymagałoby dodatkowego wynagrodzenia pracowników lub rekompensowania im tego poprzez wolne, co zaburzałoby codzienne funkcjonowanie ośrodków pomocy społecznej. Również obowiązujące przepisy, w tym ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180 poz. 1493 z późn. zm.), nie dają podstawy prawnej do organizowania dyżurów. Przede wszystkim w wiejskich ośrodkach pomocy społecznej byłoby to organizacyjnie niewykonalne, a po drugie należy zwrócić uwagę na fakt, iż sytuacje dotyczące konieczności odebrania dziecka z rodziny ze względu na zagrożenie jego zdrowia lub życia w związku z przemocą w rodzinie, nie są byt częste, gdyż decyzje takie podejmowane są w sytuacjach wyjątkowych. Wskazać należy, iż zadnia dotyczące przeciwdziałania przemocy w rodzinie są w większości zadaniami własnymi gmin, powiatów. Konieczność pozostawania pracowników socjalnych w gotowości do działań poza ich godzinami pracy wymagałoby wysokich nakładów finansowych na ten cel. Przede wszystkim ośrodek pomocy społecznej jako pracodawca musiałby przeznaczyć znaczne środki finansowe na zatrudnienie dodatkowych osób na tym stanowisku oraz zadbać, aby zatrudnieni pracownicy socjalni, wykonujący powyższe zadania, mieli te kwestie uregulowane w ramach umów o pracę.
Zatem realizacja powyższego zadania będzie stanowiła znaczne obciążenie dla samorządów lokalnych. Nakładanie zaś nowych zadań na samorządy terytorialne bez zapewnienia im na ten cel odpowiednich środków finansowych stanowi naruszenie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Już teraz jesteśmy obciążeni wieloma zadaniami, w tym tymi wynikającymi z przeciwdziałania domowej przemocy, na które nie przysługuje nam żadna dotacja. Tym bardziej trudno byłoby znaleźć pieniądze na dyżury lub zatrudnienie dodatkowych pracowników socjalnych.
Przewodniczący Zarządu Związku Gmin
Wiejskich Województwa Podlaskiego
Mirosław Lech